Rillerig word ik wakker. Onder me voelt alles warm – donzen slaapzak, schapenvacht, wollen deken, slaapmatje, isolatiemat, tentkuip, grondzeil. Ik heb merino thermokleding aan, een wollen truitje, sokken, een muts op en lig in een dikke donzen slaapzak. Daaroverheen een soort dikke polyester deken waarvan ik op de tast voel of die me nog helemaal bedekt. Dat is zo, maar hij voelt zeiknat aan, net als het bovenste stukje van mijn slaapzak. Daar komt de kou dus vandaan.

Veel winterkampeerders slapen in mummieslaapzakken omdat deze je hoofd bedekt en taps toeloopt bij je benen, zo neemt de slaapzak minder ruimte in als je op trektocht bent. Door dat tapse en die muts voel ik me juist altijd erg opgesloten en voelt het bij mijn benen vaak kouder, ik til dan liever een wat zwaardere maar comfortabele slaapzak. Dat was niet altijd mijn instelling: ik heb jaren met een flutmummieslaapzak gedaan en dacht dat het koud hebben ’s nachts – zelfs in de zomer – erbij hoorde, tot mijn moeder een paar dagen met mij meewandelde op een lange afstandstocht. We hadden een uitwisselingsovereenkomst: zij mocht op mijn dikke matje maar in mijn dunne slaapzak, en ik sliep in haar donzen slaapzak maar op haar platte matje. En toen wist ik: je kunt dus ook gewoon lekker slapen als je kampeert!?

Donzen slaapzakken zijn reteduur (veel goedkoper dan €300 krijg je ze niet), maar aangezien mijn vader bijna nooit meer kampeert mag ik deze winter in zijn donzen slaapzak. Ik slaap daar echt heerlijk in, maar dat natte laagje over je deken, daar doe je weinig tegen. Dat natte laagje heet condens. Toen het de eerste week in mijn tent een keer hard regende voelde het tentdoek ’s ochtends nat van binnen. Hoewel ik eerst dacht dat mijn tent toch niet zo regenbestendig was, kwam ik er in de droge dagen erna achter dat het ’s ochtends precies zo nat was. Gelukkig komt de regen dus niet door mijn tent heen, maar is het ‘gewoon’ condens.

Condens
Vanochtend ben ik gaan zoeken naar wat je kan doen tegen condens. Dus hier komt een technisch verhaal, als je je altijd al afvraagt hoe dat nou zit met luchtvochtigheid en condens.

Hoe warmer de lucht, hoe meer waterdamp de lucht kan opnemen. Hypothetisch voorbeeldje. Je hebt 10 gram waterdamp. Als het tien graden buiten is, kan de lucht maar 10 gram waterdamp opnemen. Als het twintig graden buiten is, is er nog plek voor 7 extra gram waterdamp. Als het dertig graden buiten is, kan de lucht zelfs 20 gram extra waterdamp hebben. Echter, als het nul graden is, kan de lucht maar 5 gram waterdamp aan. Als het op een vochtige dag dus overdag een keer lekker tien graden is en die 10 gram waterdamp voelt zich goed, maar ’s nachts koelt het af tot nul graden, dan moet die 5 gram overtollige waterdamp ergens heen. Het dauwpunt van de lucht is dan bereikt: de temperatuur waarop de lucht zijn overtollige waterdamp kwijt moet. Als er met tien graden 10 gram vocht in de lucht zit (per m3), dan is de lucht dus verzadigd met vocht, er kan niet meer bij. De relatieve luchtvochtigheid is dan 100%: de lucht heeft zoveel waterdamp in zich als hij maximaal kan opnemen.

Absolute luchtvochtigheid – De aantal grammen waterdamp die op een plek aanwezig is.

Relatieve luchtvochtigheid – Percentage waterdamp in de lucht ten opzichte van hoeveel waterdamp de lucht maximaal kan hebben. Stel dat er de hele week een constante luchtvochtigheid was van 10 gram per m3, maar de temperatuur verschilde steeds. Bijvoorbeeld, het bleef ’s nachts tien graden, dus er was geen overtollig waterdamp wat ergens heen moest. Dan ontstaat er dus ook geen condens. Dus het kan ook gewoon aan de nachtelijke temperaturen liggen hoeveel condens er ’s ochtends op mijn tent was.

Luchtverzadiging – Er zit zoveel waterdamp in de lucht als de lucht van die temperatuur maximaal kan opnemen. De lucht is verzadigd met waterdamp: er kan niets meer bij.

Dauwpunt – Dauwpunt is het punt waarop de lucht verzadigd is geraakt met waterdamp en daardoor al het extra waterdamp dat erbij wil kwijt moet.

Condens – Objecten die een lagere temperatuur hebben dan de dauwpunttemperatuur, zijn slachtoffer van condens. Op die plek is de lucht namelijk verzadigd met vocht en wil zijn vocht kwijt, wat zich in vloeibare vorm afzet tegen het object. Als het je lukt om bepaalde oppervlaktes qua temperatuur hoger te houden dan het dauwpunt, dan zet zich geen vocht af. Condens die zich niet tegen objecten afzet maar gewoon condenseert door temperatuurdaling van de lucht is mist!

Ventilatie – Er wordt op internet vooral veel gezegd over luchtvochtigheid in huis en dat je condens kunt voorkomen door goede ventilatie. Ik weet niet exact hoe dit zit, maar ik heb er twee theorieën over. Enerzijds verdeel je de waterdamp over een grotere hoeveelheid lucht: die van binnen en die van buiten. Lucht van tien graden kan 10 gram waterdamp per m3 hebben, maar dus 30 gram waterdamp bij 3m3! Daarnaast mengt de lucht van buiten die nog niet verzadigd is met vocht, zich met de lucht van binnen die wél verzadigd is met vocht en dan delen ze de last. De waterdamp hoeft zich dan niet in druppels af te zetten, maar verplaatst zich naar de lucht waar nog plek voor ‘m is ;).

Kamperen – Objecten raken hun warmte kwijt doordat ze hun warmte uitstralen naar het heelal. Zo is het op een heldere nacht een stuk kouder dan op een bewolkte nacht: de warmte wordt dan teruggekaatst door de wolken. Maar niet alleen wolken kunnen zo’n barrière vormen. Als je onder een boom staat met je tent, kan de warmte van je tent ook deels teruggekaatst worden. En ik denk dat het ook zo werkt als je een tarp boven je tent hangt. Daarnaast daalt koude lucht dus zet condens zich vaak bij de grond af (daar is het dauwpunt dan bereikt omdat de lucht kouder is). Als je op een hoger punt gaat staan heb je dus – zegt men – minder last van condens.

Omdat je ook veel uitademt en -zweet, blaas je zelf ook veel waterdamp de tent in. Als er geen nieuwe lucht bijkomt, wordt datzelfde stukje lucht steeds meer verzadigd met vocht. Als je goed ventileert kan de lucht lekker mengen met verse, nog niet-verzadigde lucht van buiten en dan is de kans op condens ook weer kleiner.

Fun facts

• Ik snap nu waarom op een vochtige, hete dag, de warmte veel heftiger is. We verliezen namelijk warmte door zweet dat verdampt. Verdamping kost energie (water naar gasvorm omzetten heeft energie nodig) en die energie is de warmte die we kwijt willen. Echter, als er een hoge luchtvochtigheid is wil de lucht helemaal geen waterdamp meer en kan het zweet zich niet goed omvormen tot gas! Leip. Dingen leren is leuk.
• Bovendien geleidt water warmte, dus schijnt het ook heter aan te voelen bij een hoge luchtvochtigheid. Die snap ik alleen nog niet helemaal.
• Ademwolkjes ontstaan omdat je adem warm is en daardoor veel meer vocht kan bevatten. Als je uitademt in lucht die een temperatuur heeft onder het dauwpunt van je adem, condenseert je adem in de lucht. Dus je ziet de vloeibare vorm van water dan!
• In de loop van het jaar stijgt de absolute luchtvochtigheid, omdat door warmte in de zomer meer water (o.a. uit zeeën die opwarmen) verdampt. In de koude maanden is echter de relatieve luchtvochtigheid vaak hoger, omdat koude lucht veel minder vocht kan bevatten en dus sneller verzadigd is.
• Hoe vervolgens regen ontstaat is weet een verhaal apart maar hier natuurlijk wel aan gerelateerd 🙂

Belangrijkste bronnen:

https://hikingadvisor.be/hiking-tips/condens-je-tent

https://www.duurzaammbo.nl/dzb-materialen/bouwfysica/condensatie

https://www.weer.nl/nieuws/2021/zomer-2021-de-hoge-luchtvochtigheid-is-de-crux

Vuurtje stoken
Los van dat ik onder een boom moet gaan staan en de tent open moet zetten ’s nachts, gaat de temperatuur de komende maanden natuurlijk dalen. Daardoor zal ik steeds meer last krijgen van condens, omdat de lucht veel sneller verzadigd is met vocht. De lucht kan minder vocht hebben, vocht dat er wel is (in de buitenlucht en wat ik uitadem) en dat dan in druppelvorm in mijn tent gaat chillen. Vanochtend realiseerde ik me dat ik nu wel eens wat hout moet gaan inslaan en iets moet vinden op het stoken van mijn kacheltje. Hoewel dat nu als veel gedoe voelt (ga ik die dan om 4:00 ’s nachts aanzetten om condens te voorkomen?) gaat dat wel een heerlijke luxe zijn.

Jullie horen me er vast binnenkort over 🙂